مقدمه
پمپ (Pump) وسیله‌ای است که با گرفتن نیروی مکانیکی از یک منبع خارجی و انتقال آن به سیال، باعث افزایش فشار و در نهایت انتقال آن به محل مورد نظر، حال چه به ارتفاع بالاتر و چه به پایین دست، می شود؛ میتوان گفت پمپ وسیله‌ای است که سیال را از محلی به محل دیگر منتقل می کند.
انواع پمپ در صنایع غذایی :
همانطور که می دانید، پمپها انواع مختلفی دارند، و به طبع آن برای کاربریهای متفاوتی هم استفاده می شوند، حال پمپها را براساس ویژگیهای مختلفی می توان تقسیم‌بندی کرد، که یکی از متداولترین آنها براساس نحوه انتقال انرژی از پمپ به سیال است که بسته به آن به دو دسته اصلی سانتریفیوژی و جابجایی مثبت تقسیم می شوند .
–1 پمپ گریز از مرکز یا سانتریفیوژ (Centrifugal)
پمپهای گریز از مرکز پرکاربردترین پمپ برای انتقال آب هستند، که به کمک شکل خاص پروانه‌های سانترفیوژ، انرژی الکتریکی الکتروموتور را به انرژی سانتریفیوژ تبدیل کرده و با این نیروی ایجاد شده اقدام به جابجایی سیال میکنند.
تقریبا تمامی پمپهایی که در میان ما رایج است و میشناسیم از نوع سانتریفیوژ هستند، از جمله: پمپهای آب خانگی، پمپهای طبقاتی، پمپهای کفکش، لجنکش و… که بسته به نوع پروانه و نوع نیروی سانترفیوژی که ایجاد می کنند به چند مدل تقسیم می شوند:
1.1 -پمپ جریان شعاعی (Radial Flow Pump)
1.2- پمپ جریان مختلط (Mixed Flow Pump)
1.3- پمپ جریان محوری (Axial Flow Pump)
کاربرد پمپ سانترفیوژ (گریز از مرکز ) در صنایع غذایی :
پمپهای سانترفیوژ، پمپهایی هستند که برای پمپاژ سیالات با ویسکوزیته کم، با نرخ جریان بالا (دبی زیاد) مناسب هستند. برای کاربریهایی که نیاز به انتقال حجم زیادی از سیال را دارد ایده‌آل اند.
این سری پمپهای معمولا برای انتقال آب به کار می روند اما گاها برای سوختهای رقیق و مواد شیمیایی با ویسکوزیته کم هم کاربرد دارند.
همچنین پمپهای سانتریفیوژ بخصوص در مدل پروانه بسته آن، تنها برای پمپاژ آب تمیز است . اما در برخی مدلها مانند پروانه ورتکس، پمپ می تواند تا حد مشخصی از ناخالصی را نیز منتقل کند.
2-پمپ جابجایی مثبت:
پمپهای جابجایی مثبت، به گونه‌ای طراحی شده‌اند، که سیال از یک سمت به داخل کشیده می شود و در پایان هر سیکل از سمت دیگر آن خارج می شود.
حال منظور از سیکل، بسته به نوع پمپ می تواند یک دور گردش چرخنده‌ها باشد . یا یک حرکت پیستون؛این پمپها می توانند میزان معینی از سیال، حتی مخلوط با گاز/هوا، را بدون تاثیر گرفتن از ارتفاع منتقل کنند.
اما جریان ایجاد شده توسط پمپهای جابجایی مثبت مقطع و دوره‌ای بوده و برخلاف پمپ سانتریفیوژ دائمی نیست.
2.1– پمپ رفت و برگشتی (Reciprocating)
در این پمپها نیروی مورد نیاز برای ایجاد فشار در سیال را یک پیستون ایجاد میکند که با حرکت به عقب و ایجاد مکش موجب کشیده شدن آب به درون سیلند می شود و سپس با برگشت آب را به بیرون پمپاژ می کند.
2.1.1 – پیستونی شناور (Plunger Pump)
2.1.2- دیافراگمی (Diaphragm Pump)
2.2– پمپ دورانی (Rotary)
2.2.1- دنده‌ای (Gear Pump)
2.2.2- لوب (Lobe Pump)
2.2.3 – پره‌ای (Vane Pump)
2.2.4 – پیش رونده خلاء (Progressive Cavity Pump)
2.2.5 – پیش رس (Peristaltic pumps)
2.2.6 – پیچوار یا اسکرو (Screw Pump)
کاربرد پمپ جابجایی مثبت در صنایع غذایی :
پمپهای جابجایی مثبت، بدلیل مکانیزم خاص بیشتر برای سیالات با ویسکوزیته بالا بکار می روند،
همچنین برای کاربریهایی که نیاز به فشار بالا دارد، اما با وجود کاهش جریان، بازدهی آن تحت تاثیر قرار نگیرد و در تمامی مسیر انتقال فشار ثابت بماند، بسیار مناسب هستند.
با وجود اینکه پمپهای سانتریفیوژ بدلیل راحتی و دردسترس بود کاربرد بیشتری دارند،
اما در جاهایی که پمپهای سانتریفیوژ قادر به انجام کار نیبستند پمپهای جابجایی مثبت به کمک ما می آیند و می توانند به راحتی، کارهای سخت را انجام دهند.
همانگونه که پیشتر گفتیم پمپهای جابجایی مثبت برای انتقال سیالات با ویسکوزیته بالا مناسب هستند،
مانند: روغنهای غلیظ، اسلاری، لجن، خمیرها و… . همچنین بدلیل داشتن صافی داخلی، بخصوص در مدلهایی مثل پیش رونده خلاء، این پمپها برای انتقال سیالات همراه با مقادیر زیادی مواد جامد معلق، مانند تخلیه آبهای زیرزمینی یا لجنهای نفتی، بسیار مناسب هستند.
علاوه بر این، مدلهایی مانند پیچی و پره‌ای، برای انتقال سیالات تمیزتر مانند انواع سوخت و روغنهای روانکاری ایده‌آل اند.
بطورکلی پمپهای جابجایی مثبت، نسبت به پمپهای سانتریفیوژ سرعت پایین‌تری دارند،
برای سیالاتی که به برش حساسند مناسب هستند، مانند زیتون که نباید تحت فشار و له شدگی قرار گیرد، یا چسب که نباید حالت چسبندگی خود را از دست بدهد، و یا ژل‌ها که نیاز هست حالت ژله‌ایشان حفظ شود.